طراحی سازه ال اس اف

قاب‌های سبک فولادی LSF سامانه‌ای به‌روز و کارآمد سازه‌ای می‌باشند که تحولی فراگیر در صنعت ساختمان ایجاد کرده‌اند؛ اما لازمه بهره‌گیری همه‌جانبه از این فناوری رویکرد حرفه‌ای در بخش طراحی، محاسبه، تولید و اجرای این سیستم مطابق با استانداردها و آیین‌نامه‌های معتبر است.

هدف از طراحی یک سازه دستیابی و ارائه‌ی راه‌حل بهینه‌ای است که سازه موردنظر برای منظور خاصی بنا می‌شود. یک طرح بهینه بایستی دربرگیرنده کمترین قیمت، وزن، مدت‌زمان ساخت، نیروی انسانی موردنیاز و محدودیت معماری همراه با بیشترین بهره‌دهی باشد. طراحی سازه LSF با استفاده از نرم‌افزارهایی است که خروجی‌های آن توسط دستگاه تولید قابل‌ پردازش بوده و مانند سازه‌های معمول، از طرح معماری به‌عنوان پایه نخست طراحی سازه استفاده می‌شود.

رویکرد طراحی معماری ایجاد فرم‌هایی است که هم نیازهای کاربردی ساختمان را تأمین کنند و هم ازنظر زیباشناسی موفق باشند و رویکرد طراحی سازه ایجاد فرم‌هایی است که ضمن تأمین نیازهای کاربردی، بارهای اعمال‌شده را نیز به بهترین نحو و به‌صورت اقتصادی تحمل کنند و چنانچه سازه و طراحی دو عنصر جدایی‌ناپذیر باشند و ایده طراحی را به بهترین شیوه برآورده کنند، ازنظر عملکردی نتیجه مناسب به دست می‌آید.

برخی از ویژگی‌های طرح معماری مناسب برای سازه ال اس اف:

  • به دلیل سیستم دیوار باربر در این نوع سازه‌ها، هرچه تراکم دیوارها بیشتر و فاصله آن‌ها از یکدیگر کمتر باشد، طول دهانه باربر کاهش‌یافته و رفتار سازه در زمان بارگذاری بهتر خواهد بود.
  • کم بودن تعداد و طول بازشوها در سیستم دیوار باربر، عملکرد مطلوب سازه و کاهش هزینه ساخت را به همراه دارد.
  • سقف شیب‌دار به‌منظور کاهش بار مرده و بار برف در هنگام نامعلوم بودن طراحی سازه موجود برای اضافه بنا، گزینه مناسبی است.

همانگونه که بیان شد در ماشین‌آلات تولید سازه ال اس اف از نقشه‌هایی اجرایی به‌عنوان داده ورودی استفاده می‌شود که این امر مستلزم همخوانی داشتن دستگاه تولید با نرم‌افزار طراحی و تولید نقشه است.

شرکت‌های سازنده ماشین‌آلات تولید، نرم‌افزار طراحی که با آن مطابقت داشته باشد را نیز ارائه می‌دهند. Framecad شرکتی نیوزلندی است که درزمینه‌ی تولید سخت‌افزار و نرم‌افزار تولید سازه‌های سبک فولادی فعالیت می‌کند.

نرم‌افزارهای ارائه‌شده از سوی این شرکت Framecad Structure و Framecad Detailer بوده که هر یک هدف خاصی را دنبال می‌کنند. در ایران نرم‌افزارهای یادشده توسط نماینده شرکت آموزش و ارائه می‌شود. (آموزش نرم‌افزار)

نرم‌افزار Framecad Structure برای طراحی سازه‌های سبک فولادی (ال اس اف) است و با محیطی مشابه Autocad مدل‌سازی، تحلیل و طراحی در آن صورت می‌گیرد.

آغاز کار در نرم‌افزار با انتخاب آیین‌نامه تحلیل و طراحی است و برخی از آیین‌نامه و استاندارد‌های معتبر دنیا در این بخش قابل برگزیدن است که در ایران از IBC2009 در بارگذاری و IBC2012LRFD در طراحی استفاده می‌شود.

محاسبه نیروی زلزله نیز به‌صورت تحلیل طیفی با دارا بودن دونقطه 0/2 و 1 ثانیه صورت می‌گیرد. بررسی زمین‌شناختی مکان سازه و تهیه طیف طرح و استخراج این دونقطه از روی طیف و محاسبه این مقادیر با استفاده از آیین‌نامه انتخابی، سبب نزدیکی این نقاط به واقعیت می‌گردد. به سبب نبود این داده‌ها در بیشتر پروژه‌ها راهکار جایگزینی به کار می‌رود به این منوال که ضریب زلزله با حداکثر ضرایب اطمینان بر اساس استاندارد 2800 محاسبه گردیده و سپس با متناظر نمودن با ضریب IBC 2009، مقادیر لازم به دست آید.

بی شک روش بیان‌شده از واقعیت فاصله خواهد داشت اما به دلیل آن‌که حداکثر ضرایب اطمینان در محاسبه ضریب زلزله دیده می‌شود، می‌توان آن را به‌عنوان شاخص قابل‌قبولی برای محاسبه و اعمال نیروی زلزله در نظر گرفت.

در ضمن سبکی سازه ال اس اف سبب می‌شود که نیروی زلزله به‌طورمعمول در ترکیب بار حاکم نقش کم‌رنگ‌تری نسبت به نیروی باد بازی نماید و با این وجود زلزله‌خیز بودن منطقه سبب می‌شود که روش بیان‌شده به عنوان راهکار مناسبی برای محاسبه این نیرو برگزیده شود.

پس از مدل‌سازی دیوارها و سقف، نقشه‌های ابتدایی طراحی به دست می‌آید که جزئیات آن را می‌توان با توجه به الزامات پروژه چون شرایط اجرا یا معماری داخلی به‌صورت دستی ویرایش و فایل خروجی را برای نرم‌افزار FramecadDetailer تهیه نمود. در نرم‌افزار Framecad Detailer از خروجی به دست آمده برای تهیه نقشه‌های ساخت و اجرا استفاده می‌شود و تمام جزئیات المان‌ها ویرایش‌پذیر است و خروجی آن به‌صورت فایل 3 بعدی سازه (wrl) و فایل برای دستگاه تولید به دست می‌آید.

نرم‌افزار Framecad Detailer ویژه‌ی مدل‌سازی فضایی سازه‌ها و ویرایش نقشه‌ها، بدون تحلیل و طراحی است و اطلاعات لازم و کافی را برای تولید مقاطع با دستگاه فراهم می‌سازد.

طراحی سازه LSF با استفاده از نرم‌افزارهای معمول چون SAP2000 نیز صورت می‌گیرد که با در نظر گرفتن مسائل زیر این روش سبب فاصله‌گیری مدل‌سازی از واقعیت موجود شده و نیازمند تأمل و بازنگری است:

  • پیچیده و زمان‌بر بودن مدل‌سازی سازه ال اس اف به دلیل مشارکت المان‌های متعدد
  • عدم توانایی در مدل‌سازی مقاطع دوبل این نوع سازه، که سبب استفاده از جداول یا نرم‌افزارهایی جهت دستیابی به مشخصات لازم برای تعریف عمومی‌مقاطع می‌شود.
  • میسر نبودن مدل‌سازی و طراحی محدوده اتصال چون محل تقاطع دو دیوار باربر و استفاده از ترفندهای جایگزینی چون لینک و اتصالات نیمه مفصلی که اطلاعات آن معمولاً غیردقیق است.

برنامه‌نویسان نرم‌افزار Framecad Structure در تلاش هستند که خروجی کاربردی برای نرم‌افزارهای طراحی مانند SAP2000، به دست آورند که بتوانند موجب نزدیکی طراحی این نرم افزار با نرم‌افزارهای عمومی‌طراحی گردند.

مطالب گرد‌آوری‌شده تجربه‌ اندوخته‌شده‌ای است که بدون کاستی نبوده و برای تکمیل و ویرایش آن دانش، تجربه و همراهی شما را خواهان است.

عوامل مؤثر بر قیمت ال اس اف و هزینه تمام‌شده اسکلت LSF :

در این مطلب به‌طور مشروح نکات و عواملی را که در تعیین قیمت و هزینه نهایی یک سازه سبک فولادی مؤثر است را شرح داده خواهد شد.  همان‌طور که مشخص است عامل اصلی در برآورد هزینه سازه ال اس اف، وزن سازه و میزان فولاد مصرفی برای تولید آن است. عوامل دیگری نیز همچون دستمزدهای اجرا ، پیچ‌ها و لوازم مصرفی نصب نیز از تغییراتی که در زیر توضیح داده خواهد شد تأثیر می‌پذیرند. شاخص‌هایی همچون کاربری و مشخصات عمومی‌ساختمان،  نوع معماری متناسب نقشه ساختمان ال اس اف و موقعیت مکانی پروژه در این نوشته مورد بررسی قرار خواهد گرفت:

الف) مشخصات کلی و کاربری ساختمان با سازه ال اس اف:

  • کاربری یک ساختمان از عوامل مؤثر روی قیمت تمام‌شده سازه ال اس اف است. نوع بهره‌برداری تجاری، مسکونی، اداری و خدماتی یک بنا، مستقیماً مقدار بار زنده طراحی را مشخص می‌کند که افزایش آن در کاربری‌های تجاری و عمومی‌موجب افزایش وزن سازه خواهد شد. همچنین کاربری بر شکل معماری ساختمان (که تأثیر آن در بخش بعدی توضیح داده می‌شود) تأثیر خواهد داشت.
  • مشخصات عمومی‌ساختمان با سازه سبک نیز تأثیر به سزایی در قیمت دارند. به‌عنوان‌مثال افزایش حجم کلی پروژه و مساحت زیربنا در سرشکن شدن هزینه‌های جانبی اجرا تأثیر به سزایی دارد. همچنین در ساختمان دو یا سه‌طبقه، ازآنجاکه طبقات زیرین می‌بایست علاوه بر بارهای طبقه خود، نیروهای وارده از طبقات بالا را نیز منتقل کنند طبیعتاً نیاز به مقاطع متراکم‌تری داشته و وزن بیشتری خواهند داشت که این امر میانگین وزن سازه در هر مترمربع برای کل ساختمان را افزایش می‌دهد.
  • اجرای ساختمان روی بام به‌صورت اشکوب هم در طراحی سازه، (با اثر روی نیروی باد در ارتفاع و نیروی زلزله در طبقات بالایی، موجب افزایش نیروهای جانبی وارده بر ساختمان می‌شود) و اثر افزایشی بر وزن سازه خواهد داشت. ضمن آنکه دشواری‌های اجرای سازه در ارتفاع و بالای بام، دستمزدهای نصب اسکلت LSF را افزایش می‌دهد.

ب) معماری سازه ال اس اف:

رعایت نکات و محدودیت‌های سازه‌های سبک فولادی در طراحی معماری یک بنا با سازه ال اس اف بسیار ضروری است. شرح کامل این محدودیت‌ها و نکاتی که باید در نظر داشت در مقاله “معماری مناسب برای سازه ال اس اف” شرح داده‌شده است. لکن مشخصه‌هایی نیز در شکل و فرم معماری ساختمان تأثیر به سزایی روی عوامل اصلی قیمت سازه همچون وزن اسکلت و دستمزد اجرا دارد.

  • ارتفاع دیوار سازه که متناسب با ارتفاع نهایی موردنظر بهره‌بردار است در کاهش یا افزایش وزن سازه ال ال اف مؤثر است. چنانچه توصیه می‌شود ارتفاع دیوارها از 3.5 متر تجاوز نکند. این امر به معنی عدم امکان اجرا در ارتفاع بالاتر نیست، بلکه برای بیش از این ارتفاع علاوه برافزایش ظاهری و مشهود حجم اسکلت پارامترهای طراحی نیز اثر افزایشی روی وزن خواهد داشت.
  • دهانه تیر ریزی که متناسب با ابعاد فضاهای داخلی ساختمان است اثر قابل‌توجهی در طراحی سازه LSF دارد. ازآنجاکه سازه ال اس اف یک سازه دیوار باربر است، تعین دهانه در هر بخش داخلی بنا متأثر از موقعیت دیوارها پیرامون آن بخش است که معمولاً جهتی برای تیر ریزی انتخاب می‌شود که کوتاه‌ترین دهانه را داشته باشد. بیشینه طول تیر ریزی برای طبقات پائینی در ساختمان‌های دو و سه‌طبقه 5.5 – 6 متر است. و برای طبقه بالایی ساختمان و ساختمان‌های یک طبقه 8-10 متر مناسب است. بدیهی است افزایش دیوارهای داخلی موجب کاهش دهانه‌های تیر ریزی خواهد شد و اثر مثبت این اتفاق بر وزن اضافه‌شده دیوارهای داخلی مذکور غالب خواهد بود و درمجموع موجب کاهش وزن اسکلت می‌گردد.
  • نوع سقف نهایی که می‌تواند شیب‌دار، با خرپا به‌اضافه پرلین یا تیر ریزی در خلاف جهت شیب باشد؛ یا آنکه به‌صورت تخت ، با تیرک‌های تک یا دوبل و یا خرپاهای موازی (پارالل) طراحی شود.

ازآنجا ظرفیت باربری و پتانسیل طراحی خرپاها و تنوع شکلی آن‌ها بالاتر است برای دهانه‌های بیشتر استفاده می‌شوند. همچنین غالباً سقف‌های شیب‌دار وزن کمتری نسبت به نمونه‌های هموار خوددارند. این تفاوت از نوع پوشش نهایی آن‌ها و بار مرده حاصله و تفاوت در اثر  بار برف و زنده بام ایجاد می‌شود. این نکته علاوه بر تأثیر مستقیم بر وزن سازه ال اس اف و نتیجتاً قیمت تمام‌شده سازه LSF، در هنگام تکمیل ساختمان و هزینه نهایی ساختمان ال اس اف مؤثر خواهد بود.

  • بازشوها نیز محدودیت‌های ابعادی خاصی در سازه‌های ال اس اف دارند که شرح آن در مقاله “معماری مناسب برای سازه ال اس اف” داده خواهد شد. لکن در صورت ضرورت ایجاد بازشوهای بزرگ، به دلیل نیاز تقویت‌های پیچیده، هم ازنظر وزنی و هم دستمزدی روی قیمت تمام‌شده سازه ال اس اف اثری افزایشی خواهد گذاشت.

ج) موقعیت مکانی پروژه ال اس اف:

موقعیت جغرافیایی و اقلیمی‌پروژه نیز همانند هر ساختمان دیگری بر روی هزینه سازه سبک مؤثر است. این اثر می‌تواند به دلیل فاصله از مرکز تولید و استقرار عوامل طراحی و اجرا باشد، یا ویژگی‌های خاص اقلیمی‌و زمین‌شناسی.

  • فاصله پروژه از مرکز تولید و دفاتر فنی طراحی و اجرایی، هزینه‌های حمل سازه ال اس اف و همچنین دستمزد عوامل اجرایی و هزینه‌های استقرار آن‌ها در محل کارگاه را افزایش داده و روی قیمت سازه‌های ال اس اف تأثیرگذار است.
  • جغرافیا و اقلیم نیز با شاخص‌های گوناگون بر طراحی سازه و اجرای آن اثرگذارند. چنانچه منطقه جغرافیایی ازنظر لرزه‌خیزی، سرعت باد منطقه، ارتفاع ساختمان از محیط پیرامون، رطوبت هوا، و تغییرات شدید دما و عوامل خورنده شیمیایی (باران‌های اسیدی و خوردگی‌های نمکی مجاور دریا) در طراحی سازه ال اس اف و انتخاب پوشش زینک (کوتینگ ورق گالوانیزه) تعیین‌کننده هستند. به‌عنوان‌مثال ورق موردنیاز برای تولید سازه LSF در یک ساختمان در منطقه عسلویه با رطوبت و خورنده‌های گوناگون شیمیایی مخصوص آن منطقه می‌بایست با کوتینگ حداقل 275 گرم بر مترمربع (Z – 275) باشد که ورقی به‌مراتب گران‌تر از ورقه‌ای عادی مورداستفاده در مناطق خشک است.